Rekenen met getallen: Rekenen met gehele getallen

Theorie Delers, priemgetallen en priemontbindingen

Als de rest bij deling met rest gelijk aan nul is, dan zeggen we dat de deling opgaat. Zo is bijvoorbeeld \(156:13=12\). Dan geldt dus \(156=12\times 13\). Ook de deling \(156:13\) gaat op en heeft uitkomst \(12\). De getallen \(12\) en \(13\) zijn delers van \(156\) en de schrijfwijze \(156=12\times 13\) noemen we een ontbinding in factoren.

Van de beide delers is \(12\) ook weer te ontbinden in factoren, namelijk \(12=3\times 4\). Dus: \(156=3\times 4\times 13\). We kunnen nog een stap verder gaan en \(4\) ontbinden in \(4=2\times 2=2^2\). Veel verder kun je het getal \(256\) niet te ontbinden want voor elk getal \(2\), \(3\) en \(13\) zijn alleen deelbaar door \(1\) en het getal zelf. De getallen \(2\), \(3\) en \(13\) zijn zogenaamde priemgetallen en de ontbinding in factoren \(156=2^2\times 3\times 13\) heet een priemontbinding van \(156\). Je ziet in dit voorbeeld ook dat het een goed gebruik is om priemfactoren die vaker dan één keer voorkomen samen te nemen als machten. We noemen \(2\), \(3\) en \(13\) ook wel de priemdelers van het getal \(156\).

Priemgetal

Een priemgetal is een natuurlijk getal met precies twee delers.

Alle priemgetallen kleiner dan dertig zijn: \(2\), \(3\), \(5\), \(7\), \(11\), \(13\), \(17\), \(19\), \(23\) en \(29\).
\(\phantom{x}\)

Elk priemgetal is alleen deelbaar door \(1\) en het getal zelf. Maar dit is niet een definiërende eigenschap, want dan zou \(1\) ook een priemgetal zijn. Maar dat is niet zo.

Oneindig veel priemgetallen Er bestaan oneindig veel priemgetallen. Uit elke eindige verzameling van priemgetallen kun je namelijk een nieuw priemgetal construeren. Het volgende voorbeeld illustreert hoe.

Stel dat je de priemgetallen \(2\), \(3\), \(5\), \(13\) en \(17\) hebt. Omdat deling met rest van \[1+2\times 3\times5\times 13\times 17=6631\] door elk van deze priemgetallen \(1\) oplevert, is geen van deze priemgetallen een deler van \(6631\). Onder de delers van \(6631\) moet dus nog wel een andere priemdeler dan \(2\), \(3\), \(5\), \(13\) en \(17\) te vinden zijn. Omdat \(6631=19\times 349\) en zowel \(19\) als \(349\) een priemgetal is, hebben we meteen twee nieuwe priemgetallen gevonden.

De volgende stelling maakt duidelijk dat je de priemgetallen als de bouwstenen van de natuurlijke getallen kunt beschouwen.

Priemontbinding

Elk natuurlijk getal groter dan \(1\) is te schrijven
als een product van een eindig aantal priemgetallen.
Op de volgorde van de factoren na is deze zogeheten priemontbinding uniek.

Voorbeelden \[\begin{aligned}30&=2\times 3\times 5\\ \\ 40&=2\times 2\times 2\times 5\\&=2^3\times 5\end{aligned}\]

priemdelers 2, 3 en 5 snel herkennen Een getal is deelbaar door

  • \(2\) als het laatste cijfer van het getal deelbaar is door \(2\);
  • \(3\) als de som van de cijfers van het getal deelbaar is door \(3\);
  • \(5\) als het laatste cijfer van het getal \(0\) of \(5\) is.

Er bestaan wiskundige algoritmen die gegarandeerd een priemontbinding van een natuurlijk getal kunnen bepalen. Maar met pen en papier komt het zoeken naar priemdelers van een getal en het opbouwen van een priemontbinding van een getal komt in het algemeen neer op noeste arbeid. Je doet dit dan door systematisch naar steeds grotere priemdelers te zoeken. Telkens als je er een vindt, deel je die uit, en ga je met het quotiënt verder. Je bent klaar als je op een priemgetal bent uitgekomen.

  1. 1
  2. 1
Ontbind \(483\) in priemfactoren.

\(483=3\times 7\times 23\)

Probeer eerst door het kleinste priemgetal te delen, namelijk \(2\).
Omdat \(483\) niet deelbaar is door \(2\), luidt het advies om het volgende priemgetal \(3\) te proberen.
Dat levert hier succes op want \(483=3\times 161\). Ga nu verder met het ontbinden van \(161\).
Zowel \(3\) als \(5\) is geen priemdeler van \(161\). De eerstvolgende priemdeler is \(7\) want \(161=7\times 23\).
Verder is \(23\) een priemgetal.

Het proces eindigt hier met een priemgetal en we zijn dus klaar met de priemontbinding van \(483\): \[483=3\times 7\times 23\]
Kort samengevat ziet het rekenproces er als volgt uit: \[\begin{aligned} 483&=\blue{3}\times 161\\ 161&=\blue{7}\times \blue{23}\end{aligned}\] De blauwe getallen \(3\), \(7\) en \(23\) zijn de drie priemfactoren van \(483\).

Nieuw voorbeeld

About us ⋅ Privacy ⋅ Terms and conditions
Copyright © 2022 SOWISO B.V.